r. Imieniny:
logo

Historia

Dęblin jest młodym miastem. Choć prawa miejskie otrzymał 13 listopada1954 r. (na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 października 1954 r. w sprawie zaliczenia niektórych gromad w poczet miast), to znaleziska archeologiczne odkryte na jego terenie świadczą o występującym tu osadnictwie z przed 8000 lat p.n.e.
 
Pierwsza wzmianka o Dęblinie z 14 lipca 1397 r. występuje w annałach biblioteki klasztornej zakonu klarysek w Starym Sączu, a dotyczy aktu sprzedaży wsi Dęblin przez jej dziedzica Piotra „de Demblin" za 200 grzywien praskich Grotowi z Jankowic herbu Rawa.
 
Od początku swych dziejów Dęblin związany był z sąsiednimi wsiami Mierzwiączką, Modrzycami (obecnie Rycicami) i Żdżarami, dziś dzielnicami miasta. Wsie te oraz byłe miasto Bobrowniki wraz ze wsiami Grądem, Krasnoglinami, Kleszczówką, Lasoniem, Masowem, Moszczanką, Niebrzegowem, Nowym Dęblinem, Obłapami, Podwierzbiem i Sędowicami tworzyły niegdyś klucz dóbr dęblińskich. W XV w. dobra te znajdowały się w posiadaniu rodu Tarłów herbu Topór, a od końca XVI w. do początku XIX w. z niespełna 50-letnią przerwą na przełomie XVII i XVIII w. należały do rodu Mniszchów herbu Mniszech. Jedna z córek małżonków Jadwigi z domu Tarło i Jerzego Mniszech wojewody sandomierskiego, była żoną cara Dymitra Samozwańca I, a następnie Dymitra Samozwańca II.
 
W 1726 r. ziemie te przypadły Józefowi Wandalinowi Mniszchowi, marszałkowi wielkiemu koronnemu i kasztelanowi krakowskiemu. To jemu, Dęblin zawdzięcza lokalizację siedziby magnackiej, w której został wybudowany według projektu Pawła Antoniego Fontany rokokowy pałac. W końcu XVIII w. wnuk marszałka, także marszałek wielki koronny, Michał Jerzy Wandalin Mniszech, przebudował pałac w stylu klasycyzmu stanisławowskiego. Autorem prac był Dominik Merlini.
 
Ponadto pałac został wzbogacony parkiem, urządzonym w stylu francuskim według projektu Jana Chrystiana Schucha ze stawem i wyspą, na której Merlini wzniósł mauzoleum, na wzór rzymskiego grobowca Cecylii Metelli. Park ten po 1790 r. został przekształcony w stylu angielskim przez Dionizego Mac Claira. Z tego okresu znany jest wygląd pałacu z parkiem i stawem, co ilustruje akwarela Zygmunta Vogla z 1796 r.
 
Na początku XIX w. dobra dęblińskie jako wiano Pauliny córki Michała i Urszuli Mniszech przeszły w ręce książąt Jabłonowskich herbu Prus III. Dobra te, za cenę ułaskawienia księcia Antoniego Jabłonowskiego skazanego przez carat 24 lutego 1829 r. na 20 lat katorgi za udział w spisku dekabrystów, jego żona Paulina w 1836 r. sprzedała pod przymusem rządowi Królestwa Polskiego. Następnie dobra Jabłonowskich car Mikołaj I nadał ukazem 2.07.1840 r. namiestnikowi Królestwa Polskiego Iwanowi Paskiewiczowi, zmieniając ich nazwę na „Sioło Iwanowskie", a nazwę Dęblin na Iwangorod.
 
Po powstaniu listopadowym w dobrach tych na gruntach wsi Modrzyce w latach 1837-45 powstała cytadela o zarysie bastionowym według systemu francuskiego inż. marszałka Sebastiana Vaubana oraz dla osłony przeprawy przez Wisłę na jej drugim brzegu nieistniejący dziś fort imienia Księcia Michaiła Gorczakowa. Projektantem pierwszych dzieł fortecznych Twierdzy Iwangorodzkiej był gen. inż. Iwan Dehn.
 
W latach 1852-53 odbywał w niej służbę por. Romuald Traugutt, późniejszy dyktator powstania styczniowego.
 
Kolejnym etapem rozbudowy fortecy było wybudowanie przed fosą cytadeli, 3 rawelinów i 2 redut. W 1879 r. na podstawie planów gen. inż. Edwarda Totlebena przystąpiono do dalszej rozbudowy twierdzy, wznosząc na jej obwodzie 7 fortów artyleryjskich. Po ich wybudowaniu do 1887 r. system umocnień twierdzy uzyskał postać podwójnego przedmościa.
 
W tym czasie prowadzono również budowę Kolei Nadwiślańskiej (1874-1877) z odnogą do Łukowa (1876) oraz budowę Kolei Iwangorodzko -Dąbrowskiej (1882-1885).
 
Inwestycje te wydatnie wpłynęły na rozwój osady Irena, założonej 2 sierpnia 1854 r. na gruntach folwarku Dęblin. Około 1880 r. liczyła ona 2309 mieszkańców i funkcjonowało w niej 138 różnych zakładów rzemieślniczych.
 
Choć Twierdza Iwangorod nie odegrała większej roli militarnej w XIX w., to jednak wywarła wpływ na ukształtowanie stosunków społecznych i gospodarczych osady Irena i jej okolic. Oprócz dzieł fortecznych, rozlokowanych na dużej przestrzeni, wybudowano wiele budynków, budowli i dróg służących do dziś również ludności cywilnej.
 
Tym samym, obok wcześniej istniejącej na terenie dóbr dęblińskich rezydencji magnackiej Mniszchów i Jabłonowskich (później „Sieła Iwanowskiego" hrabiego Paskiewicza), Twierdzy Iwangorodzkiej oraz domostw ludności zajmującej się rolnictwem w okolicznych wsiach, po założeniu osady Irena pojawiły się pierwiastki miastotwórcze. Miały one wpływ na rozwój rzemiosła, handlu i drobnego przemysłu, a następnie oświaty i kultury.
 
I wojnę światową na froncie wschodnim rozpoczęła Bitwa Dęblińska, w której wojska rosyjskie na przedpolach twierdzy odparły w październiku 1914 r. nacierające od zachodu sprzymierzone wojska austriackie i niemieckie.
 
Od 4 sierpnia do października 1915 r. po opuszczeniu Iwangorodu przez Rosjan, początkowo okupowały go wojska austriackie, a następnie niemieckie. W tym czasie przywrócona została nazwa Dęblin dobrom Jabłonowskich (później Paskiewiczów), stacji kolejowej i twierdzy. Natomiast osada Irena oraz przyległe 4 wsie Masów, Mierzwiączka, Rycice i Żdżary zachowały swą nazwę do 1953 r. kiedy to nazwę Dęblin rozszerzono na gminę Irena, a z wymienionych wsi utworzono gromady.
 
I wojna światowa spowodowała wiele zniszczeń i zahamowała na 4 lata rozwój wyżej wymienionych miejscowości. Po odzyskaniu niepodległości w Dęblinie i w jego okolicy zlokalizowano kilka jednostek Wojska Polskiego. Spowodowało to wzrost liczby mieszkańców oraz wpłynęło na proces zrastania Dęblina, Ireny i przyległych wsi w jeden organizm przestrzenno-urbanistyczny.
 
Od końca maja do sierpnia 1920 r. w Dęblinie stacjonowała Francuska Szkoła Pilotów, którą przebazowano do Bydgoszczy, w związku ze zbliżającym się frontem.
 
W lipcu tegoż roku Dęblin stał się bazą dla jednostek lotnictwa polskiego biorących udział w wojnie polsko- bolszewickiej.
 
W sierpniu 1920 r. w Dęblinie mieściła się Główna Kwatera Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego, w związku z przeglądem 14, 16 i 21 Dywizji Piechoty 4. Armii Wojska Polskiego, która 16 sierpnia 1920 r. wykonała zwycięski manewr znad Wieprza, zwany „Cudem nad Wisłą".
 
W styczniu 1921 r. w lasach dęblińskich, w pobliżu wsi Stawy, rozpoczęto budowę Głównej Składnicy Uzbrojenia nr 2.
 
W dniach 19-21 sierpnia 1921 r. przybył do Twierdzy Dęblin 15. Pułk Piechoty „Wilków", który stacjonował w Dęblinie przez 18 lat do mobilizacji 26 sierpnia 1939 r.
 
Od kwietnia 1927 r. Dęblin stał się siedzibą Oficerskiej Szkoły Lotniczej założonej w Grudziądzu w 1925 r. Międzywojenna działalność „Szkoły Orląt" zamknęła się liczbą 973. absolwentów. Wielu z nich podczas drugiej wojny światowej wsławiło imię polskiego lotnika, walcząc pod niebem Polski, Francji, Wielkiej Brytanii i Afryki, nad wodami Morza Bałtyckiego, Morza Północnego, nad Biskajami, Atlantykiem i Morzem Śródziemnym. Sukcesy polskich lotników to między innymi: 22 strącenia mjr. pil. Stanisława Skalskiego, 17 strąceń ppłk. pil. Witolda Urbanowicza, 16,5 strąceń kpt. pil. Eugeniusza Horbaczewskiego, 12 strąceń kpt. pil Bolesława Gładycha, 12 strąceń mjr. pil. Henryka Zumbacha, 12 strąceń mjr. pil. Henryka Szczęsnego, 9,5 strąceń ppor. pil. Michała Maciejewskiego, 9 strąceń mjr. pil. Jana Fałkowskiego, 8,5 strąceń mjr. pil. Wacława Króla.
 
Obecność dużych garnizonów Wojska Polskiego i ważnego węzła kolejowego przyspieszyła dalszy rozwój Dęblina. W tym czasie sąsiednia osada Irena, będąca siedzibą gminy o tej samej nazwie, po uzyskaniu miejskich uprawnień finansowych stała się wiodącym lokalnie ośrodkiem handlowym i wytwórczym. Funkcjonowały w niej obok wielu sklepów, warsztatów rzemieślniczych, drobnych zakładów przemysłowych, Warsztaty Lotnicze, Centralna Składnica Silników Lotniczych, Lokomotywownia i Główna Składnica Uzbrojenia nr 2 w Stawach.
 
Po powołaniu w 1924 r. parafii garnizonowej pod wezwaniem Św. Michała Archanioła, 22 maja 1929 r. została erygowana w Dęblinie rzymskokatolicka parafia pod wezwaniem Św. Piusa V Papieża, która liczyła 6797 wiernych. Tym samym zakończył się trwający od średniowiecza, podział Dęblina na dwie parafie pod wezwaniem Św. Marcina w Stężycy i pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Bobrownikach.
 
 
Irena  - 1932 r. Twierdza
Irena - 1932 Twierdza Dęblin
 
W okresie międzywojennym w Irenie działały dwie szkoły powszechne, Prywatne Gimnazjum, Szkoła Rolniczo- Handlowa, a w Dęblinie Szkoła Powszechna i Szkoła Zawodowa o profilu mechanicznym, a także Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa przemianowane w 1930 r. na Centrum Wyszkolenia Lotnictwa oraz wiele organizacji społecznych, m.in. Związek Nauczycielstwa Polskiego, Polska Organizacja Wojskowa, Związek Strzelecki, Klub Sportowy „Orlęta" oraz dwa hufce harcerskie męski i żeński.
We wrześniu 1939 r. Dęblin oraz osada Irena jak również sąsiednie miejscowości bronione były przez Brygadę Pancerno-Motorowa płk. Stefana Roweckiego, a następnie 39. Dywizję Piechoty gen. Brunona Edwarda Olbrychta. Obronę powietrzną sprawowały samoloty P-7 Szkoły Pilotażu z Ułęża pod dowództwem kpt. pil. Stanisława Brzeziny. Poza lotnictwem dęblińskiego nieba i mostów na Wieprzu i Wiśle oraz Głównej Składnicy Uzbrojenia nr 2 w Stawach broniła grupa obrony przeciwlotniczej pod dowództwem ppłk. Ireneusza Kobielskiego.
 
W dniu 15 września 1939 r. Niemcy zajęli Dęblin i osadę Irena lokując przejściowo w cytadeli sztab 10. Armii gen. Waltera von Reichenau.
 
W okresie okupacji Dęblin był dla Niemców ważnym ośrodkiem lotniczym i komunikacyjnym, a cytadela twierdzy służyła im za obóz jeniecki. We wrześniu 1939 r. mieścił się w niej obóz przejściowy dla polskich żołnierzy gen. Kleeberga, w latach 1941 – 43 Stalag 307. dla żołnierz sowieckich, a w latach 1943 - 44 Oflag 77. dla żołnierzy włoskich. Ponadto w połowie 1940 r. Niemcy na terenie osady Irena utworzyli getto żydowskie zlikwidowane przez nich w październiku 1942 r.
 
Już w 1940 r. podjęto w rejonie Dęblina walkę zbrojną z okupantem, organizując oddziały Związku Walki Zbrojnej później Armii Krajowej. Prowadziły one działalność wywiadowczą i dywersyjną. Znaczącymi ugrupowaniami AK były dwa oddziały, mjr. Mariana Bernaciaka pseudonim „Orlik" i mjr. Jerzego Jaskólskiego pseudonim „Zagon".
 
W dniach 25 - 26 lipca 1944 r. Dęblin wraz z osadą Irena został zajęty przez Armię Radziecką i oddziały AK.
 
Zaraz po wyzwoleniu przystąpiono do odbudowy zniszczeń, uruchomienia węzła kolejowego i produkcji w istniejących zakładach. Wznowiono także naukę w dęblińskich szkołach.
 
Po zakończeniu działań wojennych w cytadeli Dęblińskiej Twierdzy oraz w Stawach ponownie zaczęły stacjonować jednostki Wojska Polskiego. W następnych latach reaktywowano„Szkołę Orląt”.
 
Rozwój gminy Irena, a od 1954 r. miasta Dęblin, utworzonego z części gromad byłej gminy oraz osiedla Stawy, w latach 40. i 50. XX w. koncentrował się głównie na terenie byłej osady Irena oraz osiedli Lotnisko i Twierdza. Jego ciągła rozbudowa rozpoczęła się od połowy lat 60. XX w. Najpierw w części zachodniej miasta powstały osiedla Staszica, Wiślana i Żwica, a następnie we wschodniej w latach 70. XX w. wybudowano osiedle Jagiellońskie. W latach 80. XX w. rozbudowano osiedla Lotnisko i 15 Pułku Piechoty „Wilków”, a w 90. latach XX w. powstało osiedle Trapez, które w konkursie na „Dom 2003” zdobyło pierwsze miejsce i „Kryształową Cegłę”. Duży wkład w rozbudowę miasta wniosło wojsko i kolej.
 
Przez kolejne lata rozwijała się również dęblińska oświata. Pierwszym wybudowanym w latach 1946 - 47 obiektem był budynek LO. W kolejnych latach powstały nowe siedziby sześciu szkół podstawowych. Nastąpiła też rozbudowa Zespołu Szkół Zawodowych nr 1 i budowa Zespołu Szkół Zawodowych nr 2, Liceum Lotniczego oraz kompleksowa rozbudowa „Szkoły Orląt”.
 
Wybudowano nowy kościół w parafii po wezwaniem Św. Piusa V Papieża i parafii wojskowej pod wezwaniem Matki Boskiej Loretańskiej. Obecnie w budowie jest nowa świątynia w parafii pod wezwaniem Chrystusa Miłosiernego.
 
Przywrócenie w 1990 r. samorządów terytorialnych otworzyło przed Dęblinem perspektywy rozwoju. Wprowadzony nowy system finansowania zwiększył znacznie dochody własne miasta, przyczyniając się do systematycznej likwidacji wieloletnich zapóźnień cywilizacyjnych.
 
O obliczu Dęblina w dużej mierze decydują stacjonujące jednostki Wojska Polskiego. Są nimi  4. Skrzydło Lotnictwa Szkolnego, 6. Baza Lotnicza, Centrum Szkolenia Inżynieryjno Lotniczego, 7. Rejonowa Baza Materiałowa oraz  1. Batalion Drogowo-Mostowy im. Romualda Traugutta.
 
Najbardziej jednak znaną jest Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych uhonorowana w 2002 r. tytułem Ambasadora Województwa Lubelskiego i pretendująca do rangi Akademii Lotniczej. Od 2009 r. „Szkoła Orląt” prowadzi również studia dla osób cywilnych.
 
 Plac Bohaterskich Lotników Dęblińskiej Szkoły Orląt Fragment węzła kolejowego
 Plac Bohaterskich Lotników Dęblińskiej Szkoły Orląt Fragment węzła kolejowego
 
Ponadto Dęblin jest siedzibą kilku większych zakładów pracy Wojskowych Zakładów Lotniczych nr 1 S.A. Odział w Dęblinie, Wojskowych Zakładów Inżynieryjnych, węzła kolejowego, kilku placówek opieki zdrowotnej z 6. Wojskowym Szpitalem z Przychodnią i Samodzielnym Publicznym Zakładem Opieki Zdrowotnej, Miejskiego Zakładu Gospodarki Komunalnej, trzech Oddziałów Banków, sześciu szkół podstawowych, czterech gimnazjów, czterech szkół średnich, w tym dwóch ogólnokształcących i dwóch zawodowych. Obecnie w Dęblinie funkcjonuje ponad tysiąc podmiotów gospodarczych, przede wszystkim prywatnych.
 
Miasto wyposażone jest w podstawową infrastrukturę techniczną z możliwością dalszej jej rozbudowy. Należą do niej lokalne ujęcia wody wraz z siecią wodociągową, biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia ścieków z ciągle rozbudowywaną siecią kanalizacji sanitarnej, ciepłownia z siecią ciepłowniczą, podstacja z siecią energetyczną, sieć gazowa, oraz sieć teleinformatyczna wraz z  publicznymi  punktami dostępu do internetu, które stanowią telecentra, hotspoty, infomaty.
 
W 1998 r. oddano do użytku wiadukt nad linią kolejową Warszawa-Lublin, na drodze krajowej nr 48.
 
Wspólnie z PKP miasto odrestaurowało zabytkowy dworzec kolejowy z końca XIX w. oraz zmodernizowało przejazdy kolejowe.
 
Poddano modernizacji wiele kilometrów ulic. Powstały nowe drogi, a przy nich ciągi piesze i rowerowe oraz zmodernizowane i nowe oświetlenie uliczne.
 
W 2012 r. wybudowano lubelski odcinek głównego Międzynarodowego Bursztynowego Szlaku Rowerowego biegnącego przez Dęblin od Bałtyku do Budapesztu z dalszym przebiegiem do Morza Śródziemnego oraz lokalnej pętli tego szlaku.
 
W 2014 r. ukończono rewitalizację centrum miasta oraz zespołu parkowo- pałacowego. W ramach tej inwestycji w Osiedlu Starówka została przeprowadzona modernizacja i rozbudowa infrastruktury technicznej, wykonano nowe nawierzchnie ulic wraz z ich oświetleniem, wybudowano nowy plac targowy i nową siedzibę Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz wykonano nową elewację Ratusza Miejskiego. Ponadto w 2013 r. odsłonięto na nowo urządzonej południowej pierzei Rynku pomnik Niepodległości i fontannę stanowiącą dynamiczna formę przestrzenną. W ramach tych prac przeprowadzono w zespole parkowo – pałacowym utwardzenie granitową kostką brukową, ciągów komunikacyjnych w raz z alejkami w parku; wyremontowano ogrodzenie, wraz z bramą i kordegardą; mostek prowadzący na wyspę; dom ogrodnika - adaptując go na punkt informatyczny; wykonano nową elewację pałacu.
Obecnie życie społeczno-kulturalne i duchowe miasta skupia się wokół lokalnych instytucji kultury, placówek oświatowych, organizacji pozarządowych oraz dęblińskich parafii rzymskokatolickich.
Mieszkańcy aktywnie działają w kilkudziesięciu stowarzyszeniach między innymi w dęblińskich szkołach, Miejskim Domu Kultury, Miejskiej Bibliotece Publicznej, Oddziale Miejskim Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Oddziale Dęblińskim Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego im. Augusta Sochackiego i Towarzystwie Przyjaciół Dęblina. Życiu duchowemu przewodzą, trzy dęblińskie parafie. Dzięki nadrzecznym krajobrazom, nieuregulowanym korytom Wieprza i Wisły, siedliskom rzadkich gatunków roślin, ptaków i zwierząt, Dęblin i jego okolice zostały zaliczone do najcenniejszych w Europie i objęte zostały europejskim programem NATURA 2000.
 
Dęblin obok bogatych walorów przyrodniczych i krajobrazowych posiada również bogate zasoby dziedzictwa kulturowego, stwarzające łącznie wiele możliwości do rozwoju zrównoważonej turystyki i rekreacji.
 
Prowadząc politykę prorozwojową, lokalne władze samorządowe skutecznie pozyskują pozabudżetowe środki finansowe, zarówno krajowe, jak i z Unii Europejskiej, z przeznaczeniem na rozwój społeczno – gospodarczy miasta.
 
Źródło: Krzysztof Karbowski, Dęblin. Walory krajoznawczo-turystyczne., 2003.
Aktualizacja: Krzysztof Karbowski, Dęblin 2015.
Aktualizacja: Krzysztof Karbowski, Dęblin 2019.
Powrót